Poniższy artykuł pt. „Spółdzielnie energetyczne – lokalne możliwości”, autorstwa Rafała Serafina i Rafała Czaji, powstał w 2023 roku w ramach projektu „RENALDO – Rozwój obszarów wiejskich poprzez odnawialne źródła energii”.
Publikujemy go, aby przypomnieć kontekst i założenia dotyczące rozwoju spółdzielni energetycznych w Polsce sprzed kilku lat. Zachęcamy do zapoznania się z jego treścią jako materiałem porównawczym – pozwalającym zweryfikować, jak zmieniła się sytuacja sektora spółdzielni energetycznych.
Spółdzielnie energetyczne to formuła prawna, organizacyjna, technologiczna, finansowa i społeczna, która wspiera rozwiązania prosumenta zbiorowego – czyli sytuacji, w której grupa osób i organizacji decyduje się na produkowanie energii z odnawialnych źródeł energii (OZE), a następnie tą energie konsumować.
Lokalny rynek energii
Z punktu widzenia bezpieczeństwa energetycznego całego systemu i ograniczania dodatkowych kosztów inwestycji związanych z rozbudowaniem zdolności przesyłowych i magazynowych sieci, sensowne jest łączenie konsumpcji z wytwarzaniem energii w sposób jak najbardziej lokalny. Można wtedy uniknąć wąskie gardła sieciowe. Wymaga to tworzenia lokalnych rynków energii, które oferują możliwość i zachętę do lokalnego wykorzystania i konsumowania energii.
Takie jest też założenie spółdzielni energetycznych - mają to być przede wszystkim lokalne rynki energii, tworzone przez producentów energii z odnawialnych źródeł energii oraz konsumentów w obrębie określonego obszaru zdefiniowanym maksymalnie trzema przylegającymi do siebie gminami. W dodatku muszą to być gminy wiejskie lub wiejsko-miejskie ponieważ uznano, że sieci elektroenergetyczne są najbardziej ograniczające na tych terenach w wyniku nieadekwatnych inwestycji w ich modernizacje i rozwój ostatnich dekadach.
Samorządy lokalne a spółdzielnia energetyczna
Samorząd lokalny jest często jednym z największych konsumentem energii na swoim terenie i we wielu przypadkach również może być znaczącym producentem energii. Ponadto pozycja gminy jako instytucji publicznej działającej na rzecz poprawy warunków i jakości życia mieszkańców na swoim terenie predestynuje samorząd do aktywnej i aktywizującej roli w rozwijaniu spółdzielczości energetycznej na swoim terenie. Każdy samorząd lokalny działający na terenach wiejskich i wiejsko-miejskich powinien rozważyć zaangażowanie się w ustanawianiu i rozwijaniu spółdzielni z kilku ważnych powodów.
Spółdzielnie energetyczne to szansa m. in. na:
- wykorzystanie energii odnawialnej i zwiększenie efektywności energetycznej na swoim terenie. Jest to szczególnie istotne w przypadku gmin wiejskich i miejsko-wiejskich, gdzie często brak jest dostępu do odnawialnych źródeł energii. Dzięki spółdzielniom energetycznym mieszkańcy, rolnicy i firmy na terenie gminy, oraz sam urząd i obiekty gminne, mogą skorzystać z efektywnych i zrównoważonych energetycznie źródeł ciepła i energii elektrycznej.
- umożliwienie mieszkańcom, rolnikom i przedsiębiorcom na terenie gminy uzyskać większej niezależności energetycznej w połączeniu z obniżeniem kosztów energii. Spółdzielnia energetyczna to narzędzie dla organizacji oraz systematycznego zwiększenia produkcji dostawców energii z OZE na szczeblu lokalnym możliwe w formule, która przekłada się na znaczne obniżenie kosztów energii. Jest to konkretna korzyść zarówno dla mieszkańców, jak i dla rolników i firm działających na terenie gminy.
- zwiększenia aktywności mieszkańców, rolników i przedsiębiorców w działaniach wspólnych na rzecz zrównoważonego rozwoju swojej gminy i swojego regionu. Włączenie mieszkańców w procesy decyzyjne związane z organizacją dostaw energii oraz włączenie ich do spółdzielni energetycznych może wpłynąć na zwiększenie zaangażowania w rozwiązania związane z odnawialnymi źródłami energii, wpływając na wzrost świadomości ekologicznej i efektywności energetycznej.
- zwalczanie ubóstwa energetycznego poprzez systematyczne dostawy tańszej energii cieplnej i elektrycznej najuboższym mieszkańcom gminy. Spółdzielnia energetyczna to sposób na prowadzenie polityki społecznej poprzez dostawy energii z OZE, świadczenia doradztwa energetycznego dla mieszkańców w najtrudniejszej sytuacji życiowej oraz poprawy efektywności energetycznej publicznych budynków.
Spółdzielnia energetyczna jako szansa dla gminy (Źródło: Maśloch i Czaja, 2020)
Rola samorządu lokalnego
W praktyce, rola samorządu lokalnego w ustanawianiu i rozwoju spółdzielni energetycznych na swoim terenie sprowadza się do czterech rodzajów działań:
- Mobilizowanie i zrzeszanie lokalnej społeczności poprzez zachęcanie i umożliwianie wspólnych działań, w tym też inwestycji w rozwój OZE za pośrednictwem spółdzielni energetycznej;
- Przekazywanie informacji, organizowanie szkoleń i doradztwa odnośnie przepisów prawnych, programów finansowania i możliwych form prawnych społeczności energetycznych, w tym również spółdzielni energetycznych.
- Wsparcie osobowe i organizacyjne w zakładaniu spółdzielni energetycznych.
- Członkostwo gminy w spółdzielni energetycznej.